Archiwum Państwowe w Przemyślu

Serdecznie zapraszamy na spotkanie pod hasłem "Stulecie Niepodległości pod jabłonią", które odbędzie się 28 września 2018 r. w siedzibie Archiwum Państwowego w Przemyślu, o godzinie 11.  Wydarzeniu towarzyszyć będzie promocja albumu "DROGA DO NIEPODLEGŁEJ RZECZYPOSPOLITEJ. PRZEMYSKIE EPIZODY", KTÓRY POWSTAŁ JAKO WYNIK PROJEKTU WYDAWNICZEGO WSPÓŁFINANSOWANEGO PRZEZ  NACZELNĄ DYREKCJĘ ARCHIWÓW PAŃSTWOWYCH. W programie wydarzenia przewidziana jest prelekcja Grzegorza Poznańskiego dotycząca starych odmian jabłoni, w kontekście biologii, historii i tradycji oraz referat Daniela Nowaka dotyczący sposobów ewidencji użytków zielonych w austriackich katastrach gruntowych na terenie Galicji w oparciu o materiały zgromadzone w zasobie naszego archiwum. Z kolei "100 przepisów na Stulecie Polski" to tytuł wystąpienia uczniów Zespołu Szkół Usługowo-Hotelarskich i Gastronomicznych w Przemyślu.

Całość zwieńczy wystawa pomologiczna przygotowana przez Grzegorza Poznańskiego oraz degustacja i ocena wypieków wykonanych przez uczniów w ramach konkursu na najlepszy jabłecznik.

Miasto Jarosław od schyłku średniowiecza odgrywało znaczną rolę w handlu środkowoeuropejskim, jako miejsce zjazdów kupieckich. Jarmark letni, rozpoczynający się 15 sierpnia i trwający cztery tygodnie był jednym z największych odbywających się w Europie. Do Jarosławia przybywali wówczas kupcy i rzemieślnicy z ważniejszych centrów handlowych Rzeczypospolitej oraz cudzoziemcy, w tym: Węgrzy, Turcy, Grecy, mieszkańcy Nowogrodu i Moskwy, a nawet Persowie. Jarosław był licznie odwiedzany przez także Włochów Żydów, Ormian, Szkotów. Na zjazdy do miasta nad Sanem przyjeżdżało nawet do 30 tysięcy osób.

W czasie trwania jarmarku handlowano głównie wołami oraz tzw. towarem tureckim, produktami spożywczymi, skórami, suknami i płótnem. Niemało było także artykułów pochodzenia orientalnego. Obecni w Jarosławiu kupcy zawierali umowy, wystawiali skrypty dłużne, rozliczali długi. W mieście działał wówczas specjalny sąd, zwany jarmarcznym. Akta tego sądu (iudicium nundinale) zachowały się w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu. Są to dwie księgi z zapisami z lat 1643-1665, znajdujące się w zespole Akta miasta Jarosławia (sygn. 5, 31). W księgach wpisywano protokoły spraw toczonych między uczestnikami jarmarku, np. spór między Szmulem i Migdałem Żydami a Kirkorem Jakubowiczem, pełniącym funkcję tłumacza we Lwowie (2 IX 1645); sprawę między Ormianami z Zamościa – Baltazarem Zabarowiczem a Dawidem Konstantynowiczem (28 VIII 1646)  oraz pertraktacje między Danielem Gimberem, mieszczaninem lubelskim a Mieczkiem Gierkowiczem, przybyłym z Kamieńca. Na jarmarkach jarosławskich często rolę tłumaczy pełnili Ormianie. 5 IX 1654 w trakcie procesu między Jakubem Foesem a Garagusem Łukaszewiczem zeznawał Assanser Bałły przybyły z Ankary języka polskiego nieumiejący oprócz tureckiego przez tłumacza sławetnego Romana Bachcic Ormianina lwowskiego. Język perski znał także złotnik jarosławski Jan Ozimkowicz, który był tłumaczem w sprawach prowadzonych przez sąd radziecki.

Podczas jarmarku w 1625 roku w mieście wybuchł pożar, który strawił prawie wszystkie budynki. Ze względu na to, że wówczas w Jarosławiu przebywało wielu przejezdnych, którzy także utracili swe mienie, wiadomość o tragedii odbiła się szerokim echem, nie tylko w kraju, ale i państwach ościennych. W pożarze zginęło ok. 300 osób. Wawrzyniec Chlebowski napisał Lament żałosny na straszliwy pożar sławnego miasta Jarosławia, wydrukowany jeszcze w 1625 roku. 1 sierpnia 1630 roku właścicielka Jarosławia Anna Ostrogska, w w mając na uwadze, że miasto nasze Jarosław za dopuszczeniem bożym przez ogień i pożogę gwałtowną (…) podczas jarmarku dorocznego do upadku przyszło, że obywatele tego, mieszczanie jarosławscy poddani nasi, nie tylko w budynkach, majętnościach i zbiorach swych domowych w znaczne szkody popadli, w wydanym przez siebie przywileju odnowiła wszystkie prawa i przywileje nadane przez poprzedników. Dokument ten również znajduje się w zasobie Archiwum (Akta miasta Jarosławia, sygn. 4D).

W tym tygodniu (23 sierpnia) w Jarosławiu rozpocznie się Jarmark Jarosławski – impreza nawiązująca do zjazdów, odbywających się w dobie staropolskiej.

Wakacje i upały, a przemyskie archiwum gościło uczniów...i to Lwowskiej Szkoły Średniej zwanej potocznie "szkołą polską". Mili goście to zarazem adepci sztuki dziennikarskiej, którzy swój kunszt ćwiczą, uczestnicząc w pracach Polskiego Radia Lwów. Wycieczkę po Podkarpaciu mogła się odbyć m.in. dzięki pośrednictwu Stowarzyszenia Pomocy Polakom we Lwowie i okolicach - Tońko i Szczepko. Dzieciaki z dziennikarską ciekawością zwiedzały wystawy, oglądały prezentacje dotyczące ogólnych informacji o archiwum oraz mogły zetknąć się z oryginalnymi dokumentami z zasobu.
Dziękujemy za przybycie i zapraszamy ponownie młodych dziennikarzy wraz z opiekunami: Ewą Karlik i Marią Pyż.

28 lipca 2018 r. Przemyśl gościł radiową Dwójkę z audycją "Dwójka na miejscu-znaki Niepodleglej". Nie mogło zabraknąć tam rozmowy o dokumentach z przemyskiego archiwum związanych z tematem walk o Niepodległą. Rozmawialiśmy o przemyskich sylwetkach i ich działalności w dążeniu ku Wolności. Nie sposób było pominąć osobę Eugeniusza Złotnickiego, którego korespondencja z niewoli z dalekiego Taszkientu znajduje się w naszych zasobach. Dziękujemy prowadzącym: Beacie Kwiatkowskiej i Pawłowi Siwkowi za zaproszenie do audycji i miłą atmosferę w skąpanym słońcem przemyskim Rynku.

Od 1966 roku w dniu 20 lipca obchodzimy Międzynarodowy Dzień Szachów – gry znanej już w latach 70. VI wieku.

 „Królewska gra” ma wielu zwolenników w Przemyślu. W zasobie Archiwum w zbiorze nr 397 Afisze, plakaty, druki ulotne w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajdują się afisze informujące o przemyskich turniejach szachowych, odbywających się głównie w latach 70. XX wieku, przeważnie w hali sportowej przy ul. Mickiewicza. W czasie sprzyjającej pogody szachiści rywalizowali na wolnym powietrzu przy pomniku gen. Karola Świerczewskiego (obecnie Plac Niepodległości). Turnieje organizowane były przede wszystkim przez Wojewódzki Ośrodek Sportu i Rekreacji w Przemyślu, ale także przez Polski Związek Niewidomych, Zarząd Główny Związek Nauczycielstwa Polskiego w Przemyślu oraz Związek Harcerstwa Polskiego.

Ciekawą formą widowiska są tzw. żywe szachy. Afisz z okresu międzywojennego informuje o imprezie „Żywe szachy”, przedstawianej na Stadionie Sportowym Dowództwa Okręgu Korpusu X w Przemyślu przez Związek Strzelecki Oddział w Jarosławiu i Koło Związku Podoficerów Rezerwy w Jarosławiu . Partia została rozegrana w dniu 23 lipca między wojskami Jana III Sobieskiego i armią turecką.

W Archiwum przechowywana jest również dokumentacja Grodzko-Ziemskiego Związku Szachowego w Przemyślu, pochodząca z lat 1998-2016.

W okresie letnim różne instytucje, władze miejscowości organizują pikniki i inne imprezy plenerowe. W tym roku także w Archiwum Państwowym w Przemyślu odbył się Piknik Archiwalny z okazji Międzynarodowego Dnia Archiwów.

W naszym zasobie zachowało się wiele zaproszeń na pikniki, rauty, bale, herbatki, kierowanych do hrabiny Marii Dunin i jej rodziny. Przechowywane są one w zespole nr 2320 Materiały rodziny Duninów. Maria Dunin z Pruszyńskich (1859-1940) była żoną Stanisława Dunina (1853-1903). Dunionowie właścicielami majątku i dworu w Kopytówce – miejscowości obecnie leżącej w powiecie wadowickim, w województwie małopolskim. Wśród archiwaliów znajdują się zaproszenia na pikniki organizowane w Hotelu Bristol w Tarnowie przez specjalnie powołany komitet. Odbywały się one przeważnie w okresie karnawału. Zachowało się również m.in. zaproszenie na raut w Teatrze Starym w Krakowie z okazji przyjazdu do miasta Arcyksięcia Karola Franciszka Józefa i Arcyksiężny Zyty w dniu 29 czerwca 1912 roku.

Maria Duninowa wraz z córkami (Albiną i Olgą Cecylią) bywała także na podwieczorkach, wieczorach i herbatkach, a zapraszała je m.in. Andrzejowa Potocka (Krystyna, żona marszałka Galicji hrabiego Andrzeja Potockiego) czy „Pawłowie Sapiehowie” (Paweł Jan Sapieha i jego żona Matylda). Pani Duninowa również była gospodynią wystawnych przyjęć (świadczyć o tym może fragment menu obiadu w Kopytówce w dniu 22 maja 1912 roku) oraz wspólnych obiadów, na które zapraszano m.in. miejscowego proboszcza.