- Półka Archiwisty

Ocet siedmiu (czterech) złodziei był dawniej używany jako lek oraz zabezpieczeniem przed zachorowaniem na dżumę. Według legendy, przepis na niego wyjawili złodzieje, którzy okradali zwłoki zmarłych w czasie panowania epidemii, sami pozostając zdrowymi. Gdy groziła im kara śmierci, sędziowie postawili ultimatum: albo poniosą śmierć albo zdradzą, w jaki sposób się zabezpieczają przed zarazą. Okazało się, że używali owego specyfiku.

Legendy o occie mają francuskie i angielskie korzenie, ale używano go także na terenie Rzeczypospolitej. W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu w zespole Kapituła Greckokatolicka w Przemyślu, zachowały się dwa przepisy na sporządzenie octu czterech (siedmiu) złodziei. Pierwszy z nich jest zatytułowany „Sposób preparowania octu czterech złodziejów służący od wszelkiej zarazy y powietrza”, a drugi - „Recepta od zarazy powietrznej w roku 1776 w Samborze”. Receptury pochodzą z lat 70-tych XVII wieku.

W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu zachowały się dwa listy pisane przez Gryzeldę Konstancję Wiśniowiecką, żonę Jeremiego Wiśniowieckiego, zwanego Jaremą.

Gryzelda urodziła się w 1623 roku. Była córką kanclerza Tomasza Zamoyskiego i Katarzyny z Ostrogskich, siostrą Jana Sobiepana Zamoyskiego i Barbary Konstancji, żony Aleksandra Koniecpolskiego oraz matką Michała Wiśniowieckiego – króla Polski w latach 1669-1673. Uzdolniona intelektualnie, pobierała nauki u profesorów Akademii Zamojskiej; w wieku 10 lat pisała już listy po łacinie, uczyła się filozofii i innych przedmiotów humanistycznych. 27 II 1639 r. poślubiła Jeremiego Wiśniowieckiego, wnosząc mu olbrzymi posag (120 000 zł w gotówce i 80 000 w klejnotach). Po zawarciu małżeństwa mieszkała w rezydencji Wiśniowieckich w Białym Kamieniu, a następnie w Wiśniowcu. Od 1650 r. przebywała w Krzeszowie, by po śmierci męża (zm. 20 VIII 1651) powrócić w 1652 lub 1653 r. do Zamościa. Zmarła w Zamościu 17 IV 1672 r. Zgodnie z wyrażonym w testamencie życzeniem pragnęła spocząć w kościele zamojskim, została jednak pochowana w katedrze św. Jana w Warszawie. (źródło: Pasaż Wiedzy Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie)

Przechowywane w Archiwum Państwowym w Przemyślu listy Gryzeldy pochodzą z lat 1667, 1669 i dotyczą jej sporu z Zamoyskimi o zniesienie ordynacji i zachowanie dóbr dla syna Michała. Pierwszy z nich, pisany w Zamościu 22 XI 1667 r., kierowany jest do szlachty. Rozpoczynają go słowa: Im bardziej zawzięta chciwość na dobra nasze Ich Mościów PP. Zamoyskich zabiera się, nie przestając wszelkimi a najbardziej niesłusznemi środkami starać się o to…

Adresatem drugiego listu (Zamość, 29 II 1669 r.) jest Andrzej Kuczkowski, tytułowany miłym panem i przyjacielem, któremu księżna była wdzięczna za pomoc w sprawie ordynackiej z pany Zamoyskimi chciwemi dziedzictwa mego.

Listy sygnowane są pieczęcią "Zbiory Osińskich w Przemyślu". Zostały podarowane przez Władysława Opalińskiego i włączone do kolekcji braci Osińskich. Następnie, po założeniu Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu w 1909 r., stały się częścią zbiorów archiwalnych TPN. Po likwidacji Towarzystwa w 1951 r., listy wraz ze zbiorami TPN, trafiły do zasobu przemyskiego archiwum państwowego. Są przechowywane w zesp. nr 161 Akta rodziny Borowskich z Borowej koło Mielca oraz rodzin spokrewnionych (Mrowińskich, Kuczkowskich, Wiktorów i Romerów (sygn. 71-72), natomiast akta związane z Andrzejem Kuczkowskim znajdują się w zesp. nr 1918 Zbiór akt rodzinno-majątkowych w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu (sygn. 64-69).

14 lutego obchodzimy dzień św. Walentego, potocznie zwany Dniem Zakochanych. Dla wielu osób darzących się uczuciem ukoronowaniem ich związku jest zawarcie małżeństwa. W zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu znajdują się zaproszenia i zawiadomienia ślubne, pochodzące z drugiej połowy XIX i początków XX wieku, przesyłane do Marii Duninowej, właścicielki majątku i dworu w Kopytówce – miejscowości obecnie leżącej w powiecie wadowickim w województwie małopolskim. Wśród nich jest np. zawiadomienie o ślubie Zofii z Drohojowskich z Rodrygiem Romerem w przemyskiej katedrze w 1917 roku, zaproszenie na ślub Jana Bobrzyńskiego – polityka, syna historyka Michała Bobrzyńskiego z Marią Paygert (1917 rok) oraz zawiadomienie o ślubie Tytusa Dunina (syna Marii) z Marią Romerówną w 1919 roku. W dobrym tonie było przesłanie przez nowożeńców podziękowań za  życzenia. Karty z podziękowaniami oraz zaproszenia i zawiadomienia ślubne przechowywane są w zesp. nr  2320 Materiały rodziny Duninów, sygn. 2.

Kat w powszechnej świadomości kojarzy się z osobą dokonującą egzekucji skazanych oraz torturowania obwinionych i oskarżonych. Tymczasem małodobry w mieście miał wiele innych zajęć. Należało do nich przede wszystkim usuwanie nieczystości z miasta, opróżnianie kloak, usuwanie padłych zwierząt. Kat otrzymywał tygodniowe myto, a do pomocy miał przydzielonych hyclików, zwanych też katowszczykami. Oprócz tego, miasto wydawało kwoty na utrzymanie kata. Świadczą o tym przykładowe zapisy: w 1637 roku miasto poniosło wydatki na budowę jego domu; w 1664 roku rajcy zafundowali katu buty, natomiast w 1684 roku rada miejska poniosła koszty pogrzebu kata. W przypadku, gdy kat dokonywał egzekucji miasto ponosiło wydatki, m.in. za wykonanie egzekucji, wikt kata, zbudowanie szubienicy, zapłatę dla kopiących dół na pochowanie ciała, itp.

Zapisy dotyczące wydatków miasta Przemyśla na utrzymanie katów i ich pracę oraz na egzekucje wykonywane przez nich, pochodzące z drugiej połowy XVI oraz z XVII wieku, zachowały się w zespole Akta miasta Przemyśla w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu.

W wigilijny wieczór na naszych stołach pojawi się karp oraz inne potrawy rybne. Zachęcamy do wypróbowania przepisów na karpia, rybę pieczoną, szczupaka na żółto, zupę z ryb oraz marynatę rybną, znajdujących się w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu. Pochodzą one z pierwszej połowy XIX wieku i przechowywane są w zbiorze nr 842 Zbiór rękopisów prac naukowych i literackich w zasobie Archiwum Państwowego w Przemyślu.

13 grudnia obchodzimy Dzień Księgarza. Święto to jest obchodzone w Polsce od 85 lat. Jest również okazją do zaprezentowania informacji o jednej z najstarszych księgarni w Polsce – inwentarza jarosławskiej księgarni Andrzeja Cichończyka, pochodzącego aż z 1621 roku. Spis ten, jak również testament i inwentarz majątku ruchomego Cichończyka znajdują się w zespole archiwalnym Akta miasta Jarosławia w księdze testamentów, zawierającej wpisy z lat 1590-1628 (sygn. 9, s. 232-239).

Nie posiadamy zbyt wielu informacji dotyczących samego księgarza. Bibliopola (księgarz) jarosławski pozostawał w łączności handlowej z drukarzami i księgarzami krakowskimi, zawierał wiele transakcji podczas słynnych jarmarków jarosławskich. Do jego klientów należał Jan Brożek – matematyk, kartograf, literat, lekarz, rektor Akademii Krakowskiej.

Z inwentarza księgarni wynika, że Cichończyk posiadał dzieła w ponad 1630 woluminach, w tym samych dzieł w języku polskim w ponad 1075, co stawiało go na równi z ówczesnym znanymi księgarniami krakowskimi i lwowskimi. Wśród zgromadzonych dzieł znajdowały się książki o tematyce teologicznej, z zakresu sztuk wyzwolonych, prawa, historii, matematyczno-przyrodnicze, dzieła klasyków greckich i rzymskich. Z dzieł w języku polskim Cichończyk posiadał m.in. utwory autorstwa Kochanowskiego, Reja, Klonowicza i Szymonowicza oraz Bartosza Paprockiego, Szymona Starowolskiego.

Inwentarz księgarni Cichończyka został opracowany i wydrukowany w artykule: A. Lewicka-Kamińska, Inwentarz księgarni Andrzeja Cichończyka w Jarosławiu z 1621 r., „Roczniki Biblioteczne”, R. V, z. 1-4, s. 253-299.